Gõ Tiếng Việt

LUYỆN THI THPTQG: SÓNG (XUÂN QUỲNH)

I. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM.

1. Tìm hiểu chung:

* Vài nét về tác giả Xuân Quỳnh:

– Xuân Quỳnh thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ.

– Thơ tình yêu là mảng thơ đặc sắc nhất của Xuân Quỳnh. Xuân Quỳnh là một trong số những thi sĩ viết thơ tình yêu hay nhất trong dòng thơ Việt Nam từ sau 1975. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh vừa nồng nhiệt, say đắm, vừa thiết tha, dịu dàng; hồn nhiên, giàu trực cảm mà lắng sâu những trải nghiệm, suy tư.

– Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của người phụ nữ giàu yêu thương, luôn khao khát tình yêu, trân trọng, nâng niu hạnh phúc bình dị, đời thường, nhiều trăn trở, lo âu.

– Tác phẩm tiêu biểu: “Hoa dọc chiến hào”, “Gió Lào cát trắng”, “Tự hát”, …

* Bài thơ “Sóng”:

– Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác:
+ “Sóng” cùng với “Thuyền và biển” được coi là hai bài thơ tình hay nhất của Xuân Quỳnh nói riêng, của thơ ca Việt Nam hiện đại nói chung.

+ “Sóng” được sáng tác năm 1967, trong chuyến đi thực tế tại vùng biển Diêm Điền, đây là một trong những bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách thơ của Xuân Quỳnh. Bài thơ được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”.

– Cấu tứ bài thơ:
+ Hình tượng sóng: diễn tả những cảm xúc tâm trạng, những sắc thái tình cảm phong phú, phức tạp, vừa thiết tha, sôi nổi của trái tim người phụ nữ đang rạo rực, khát khao yêu đương.

+ Cùng với “sóng”, bài thơ còn có hình tượng em, cái tôi trữ tình của nhà thơ. “Sóng” là hình tượng ẩn dụ cho tâm hồn người con gái đang yêu, là sự hóa thân, phân thân của cái tôi trữ tình.

+ Hai nhân vật này ( “sóng”- “em”) tuy hai mà là một, có lúc phân đôi ra để soi chiếu vào nhau, làm nổi bật sự tương đồng, có lúc lại hòa nhập vào nhau để tạo nên sự âm vang, cộng hưởng. Hai hình tượng này cùng song song, tồn tại, soi sáng, bổ sung cho nhau, nhằm diễn tả một cách sâu sắc, thấm thía hơn khát vọng tình yêu đang trào dâng trong trái tim thi sĩ.

Bài thơ được kết cấu trên cơ sở nhận thức, tương đồng, hòa hợp giữa hai hình tượng trữ tình “sóng”- “em”. “Sóng biển” xôn xao, triền miên vô tận gợi liên tưởng đến “sóng lòng” dào dạt, tràn đầy khao khát tình yêu, hạnh phúc lứa đôi.

2. Cảm nhận nội dung bài thơ.

a/ Khổ thơ 1: Xuân Quỳnh nhờ sóng để nhận thức tình yêu trong lòng mình.

Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sóng không hiểu nỗi mình
Sóng tìm ra tận bể

– Sóng được biểu hiện ở những trạng thái trái ngược nhau: “Dữ dội”-“Dịu êm”; “Ồn ào”-“Lặng lẽ”. Đây là biểu hiện thường thấy của những con sóng ngoài biển khơi, lúc biển động phong ba, sóng “ồn ào”, “dữ dội”; khi trời yên biển lặng, sóng “lặng lẽ”, “dịu êm”. Những đối cực ấy đôi khi thật rõ ràng, có thể dự báo trước, nhưng nhiều lúc cũng khó đoán, thất thường và hết sức bất ngờ.

– Tâm hồn người con gái đang yêu cũng như sóng vậy: lúc hờn ghen, giận dữ, lúc nhẹ nhàng, dịu dàng, lắng sâu. Tình yêu là vậy nó vốn mang trong mình những đối cực, mâu thuẫn nhưng đó là những mâu thuẫn thống nhất, biểu hiện của một trái tim chân thành, mãnh liệt.

– Những con sóng hiện lên thật mạnh mẽ như hành trình tìm về biển lớn: nó không bao giờ chấp nhận sự chật hẹp, gò bó mà luôn tìm về biển lớn, về với môi trường đích thực của nó ( “Sóng không hiểu nỗi mình- Sóng tìm ra tận bể” ).

– Hành trình tìm về biển lớn của con sóng cũng giống như trái tim người con gái đang yêu không chấp nhận sự ràng buộc nhỏ hẹp, tầm thường. Trái tim ấy luôn hướng tới cái cao cả, lớn lao, vươn tới một tình yêu đích thực, có sự đồng điệu trong tâm hồn.
Ở đây, ta thấy được nét mới trong quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh: người phụ nữ trong thơ Xuân Quỳnh tìm đến tình yêu thật chủ động và tự tin, thật mạnh mẽ, vượt qua mọi rào cản để đến với một tình yêu đích thực.

b/ Khổ thơ 2: Từ nhận thức tình yêu trong lòng mình, nhận thức giá trị đích thực của tình yêu, Xuân Quỳnh mượn hình tượng sóng để kháp phá quy luật vĩnh hằng của tình yêu.

Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ

– Sóng vĩnh hằng với thời gian, con sóng ngày xưa và ngày sau vẫn thế; từ ngàn xưa, sóng đã xôn xao vỗ vào bờ đá, cho đến ngàn sau, sóng vẫn vậy, muôn đời vẫn thế.

– Cũng như sóng, khát vọng tình yêu là khát vọng muôn thuở của nhân loại, mãnh liệt nhất của tuổi trẻ; từ ngàn xưa, con người đã đến với tình yêu, mãi mãi cứ đến với tình yêu, bao giờ cũng là khát vọng cháy bỏng, bồi hồi đối với con người, đối với tuổi trẻ.
Từ quy luật cuộc sống, Xuân Quỳnh đã khẳng định một chân lí: Khát vọng tình yêu là khát vọng vĩnh viễn của con người, con người sống không thể thiếu tình yêu, còn tồn tại là còn yêu. Thomas đã nói : “Hãy để trẻ em nói cái ngon của kẹo ngọt, hãy để tuổi trẻ nói hộ tình yêu”. Cũng như “Trên đời chẳng có gì ngọt ngào bằng sự ngọt ngào của giấc mộng tình yêu thời tuổi trẻ”.

c/ Khổ thơ 3 và 4: Từ những con sóng biển, tác giả đã liên tưởng đến khát vọng tình yêu, và “khi tình yêu đến”, như một lẽ thường tình, con người có nhu cầu tìm hiểu, cắt nghĩa tình yêu trong lòng mình. Xuân Quỳnh cũng thế.

Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên

Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau?

– Xuân Quỳnh đã mượn sóng để cắt nghĩa tình yêu, nhưng chỉ có thể lí giải “Sóng bắt đầu từ gió”, vậy còn “Gió bắt đầu từ đâu?”, Xuân Quỳnh không trả lời được nên chỉ còn tự thú sự bất lực của mình một cách dễ thương, như cái lắc đầu đáng yêu: “Em cũng không biết nữa – Khi nào ta yêu nhau?”

– Đúng là không thể lí giải được tình yêu. Đến cả “ông hoàng thơ tình” Xuân Diệu cũng phải thốt lên: “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?” thì chúng ta mới rằng tình yêu còn một bí ẩn đầy sức mời gọi. Nay Xuân Quỳnh đã bộc lộ một cách dễ thương, hồn nhiên, ý nhị mà sâu xa. Tình yêu cũng như sóng biển và gió trời, làm sao mà hiểu hết, nó cũng hồn nhiên, tự nhiên như thiên nhiên và cũng bất ngờ, khó hiểu như thiên nhiên.

Như vậy, trong khổ thơ này, tác giả khẳng định sự tương đồng giữa “sóng” và “em”, điểm khởi đầu bí ẩn không thể giải thích được của sóng cũng như điểm khởi đầu bí ẩn của tình yêu, bởi lẽ “Trái tim có những quy luật riêng mà lí trí không thể hiểu nỗi”.

d/ Khổ thơ 5: Sóng luôn vận động như tình yêu gắn liền với những khát khao, trăn trở không yên. Người phụ nữ đang yêu da diết nhớ nhung, Xuân Quỳnh đã thể hiện nỗi nhớ trong tình yêu bằng những lời nồng nàn, tha thiết:

Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức

– Tình yêu thường gắn với nỗi nhớ, nhất là khi xa cách. Nhưng đó không phải là nỗi nhớ nhẹ nhàng mà là nỗi nhớ mãnh liệt, cồn cào, khắc khoải như những đợt sóng biển triền miên vô hồi, vô hạn, bao trùm không gian, chiếm trọn mọi thời gian: “Ôi con sóng nhớ bờ- Ngày đêm không ngủ được”

– Mượn sóng vẫn chưa đủ, chưa thỏa, nhà thơ còn trực tiếp bộc lộ nỗi lòng: “Lòng em nhớ đến anh – Cả trong mơ còn thức”. Nhớ đến cả trong mơ, quả là một nỗi nhớ thường trực, choán đầy cõi lòng, không chỉ ở trong ý thức mà nhớ cả trong tiềm thức, “cái thức trong mơ” là sự thật của cõi lòng.

e/ Khổ thơ 6: Khẳng định lòng thủy chung son sắt.

Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh một phương

– Xuân Quỳnh muốn khẳng định: dù ở nơi nào, cuộc đời có nghịch lí, ngang trái đến mức nào thì “em” cũng chỉ “hướng về anh một phương”.

– Trong cái mênh mông trời đất, đã có phương Bắc, phương Nam thì trong thơ Xuân Quỳnh lại có một sáng tạo độc đáo, đó là “phương anh”. Đây là phương tâm trạng, phương của người phụ nữ đang yêu say đắm, thiết tha. Thúy Bắc từng có câu thơ cũng nói về cái “phương anh” dễ thương ấy:

“Rợp trời thương
Màu xanh biếc
Em nghiêng hết
Về phương anh”

Tóm lại: Người phụ nữ đang yêu trong thơ Xuân Quỳnh mạnh dạn bày tỏ những khát khao của lòng mình, đó là điều mới mẻ trong đời, và cả trong thơ. Đây là thứ tình yêu hết mình, quên mình. Nhưng khát vọng tình yêu ấy còn gắn liền với nỗi khát khao về một mái ấm gia đình, sự gắn bó lâu bền, thủy chung.

g/ Khổ thơ 7 và 8:

– Con sóng luôn khao khát tới bờ cũng như “em” luôn khao khát có anh, tình yêu của người con gái ở đây vừa thiết tha, mãnh liệt, vừa trong sáng, giản dị, thủy chung, duy nhất. Người con gái đang yêu trong thơ Xuân Quỳnh luôn phơi phới một niềm tin vào hạnh phúc, tương lai, tin vào cái đích cuối cùng của tình yêu:

Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở

– Tương lai, hạnh phúc đang ở phía trước nhưng với trái tim nhạy cảm của người phụ nữ, nhà thơ sớm nhận ra sự hữu hạn của thời gian, đời người, sự mong manh, khó bền chặt của tình yêu. Biển dẫu rộng, thoáng chốc mây đã bay về tận chân trời:
Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa

f/ Khổ thơ cuối: Chính ý thức lo âu về sự phai tàn trong tình yêu, Xuân Quỳnh đã đưa ra lối ứng xử tích cực và “sóng” cũng giúp cho nhà thơ nói lên khát vọng được sống trọn vẹn, hết mình trong tình yêu:

Làm sao được tan ra
Thành trăm côn sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ

Thông thường, những lo âu về sự hữu hạn, nhỏ bé của đời người dễ dẫn đến những hành động tiêu cực, thất vọng, chán chường. Nhưng với Xuân Quỳnh, nhà thơ không chán nản, tuyệt vọng mà trái lại càng khao khát được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân thành “trăm con sóng nhỏ” để vĩnh viễn hóa tình yêu của mình, để nó sống mãi với thời gian, nhịp bước cùng năm tháng.

Như vậy, hành trình của sóng, của tâm hồn người con gái đang yêu có sự vận động nhất quán, đó là cuộc hành trình mà khởi đầu là sự từ bỏ cái chật hẹp, nhỏ bé để tìm đến một tình yêu bao la, rộng lớn, cuối cùng là khát vọng sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thu. Trước sau, Xuân Quỳnh vẫn là nhà thơ của những khát vọng tình yêu và hạnh phúc cao đẹp, đáng trân trọng.

3. Cảm nhận về nghệ thuật:

– Thể thơ năm chữ truyền thống, với cách ngắt nhịp, gieo vần độc đáo, giàu sức liên tưởng, vừa gợi nhịp sóng biển, vừa gợi nhịp sóng lòng.
– Xây dựng hình tượng ẩn dụ độc đáo.
– Giọng thơ tha thiết, sôi nổi, vừa trăn trở, vừa lo âu.